Takviye Edici Gıdalar Nelerdir?

Takviye edici gıdalar ya da bilinen adıyla gıda takviyeleri; normal beslenmeyi desteklemek amacıyla üretilen, vitamin, mineral, protein, karbonhidrat, lif, yağ asidi, amino asit gibi besin öğelerini veya besleyici veya fizyolojik etkileri bulunan bitki, bitkisel ve hayvansal kaynaklı maddeler, biyoaktif maddeler ve benzeri maddeleri içeren ürünlerdir.

Takviye Edici Gıdaların İthalatı Ve Piyasaya Arzı

Takviye edici gıdaların ithalatı, üretimi, işlenmesi ve piyasaya arzı Tarım ve Orman Bakanlığı'ndan izin alınması gerekmektedir. Takviye edici gıdalar Bakanlıktan izin alınmadan üretilemez, işlenemez, ithalatı yapılamaz ve piyasaya arz edilemez. Takviye edici gıdaların ithalatı, üretimi, işlenmesi ve piyasaya arzı belirlenen mevzuat hükümlerine uygun olarak gerçekleştirilmelidir.

Takviye Edici Gıdaların İthalatı, Üretimi, İşlenmesi ve Piyasaya Arzına İlişkin Uygulama Talimatı’nın 4. Maddesi uyarınca;

1. Üretilecek, piyasaya arz edilecek ve ithal edilecek (kontrol belgesi başvurusu ve ön bildirim yapılmadan önce) takviye edici gıda için onay alınması gerekir.
2. Hammaddenin toz, sıvı, ekstrakt vb. olarak ithal edilmesi durumunda, bu ürünler onay kapsamında yer almaz. Hammadde dışında kapsül, tablet, pastil, tek kullanımlık toz paket, sıvı ampul, damlalıklı şişe ve diğer formlarda dökme olarak ithal edilecek takviye edici gıdalar için onay alınır.
3. Takviye edici gıdanın depolamasını ve/veya satışını yapan tüm depo ve/veya perakende satış yerleri “Gıda İşletmelerinin Kayıt ve Onay İşlemlerine Dair Yönetmelik” hükümleri gereğince kayıt ve/veya onay belgesi almak zorundadır.
4. İlgili talimatın 5. Maddesinde ise; Gıda işletmecisi, onay başvurusundan önce veya sonra takviye edici gıdanın kendi bilgisi dışında mevzuata aykırı reklam ve tanıtımın yapılmasını önlemek amacıyla, reklam ve tanıtımın kaldırılmasına yönelik kanuni yollara başvuracağına dair taahhütnameyi başvuru dosyasında vermelidir.

Ayrıca, Yurtiçinde (yerli) üretim yapan firmalar, öncelikle "İşletme Kayıt Belgesine" sahip olmalıdır. Bu firmaların Gıda Güvenliği Bilgi Sistemi (GGBS)'ndeki faaliyet konuları arasında "Takviye Edici Gıda Üretimi" faaliyetinin yer alması zorunludur.

İthal takviye edici gıdalarda ise ithalatçı firmanın yine Gıda Güvenliği Bilgi Sistemi (GGBS)'nde kayıtlı olması ve faaliyet konuları arasında "Takviye Edici Gıda İthalatçısı" faaliyet konusunun yer alması gerekmektedir.

Takviye edici gıdalar için onay başvuruları Tarım İl Müdürlüklerine yapılır. Yurt içi üretimlerde takviye edici gıdaların onayında 81 il müdürlüğü yetkilidir. Ancak, ithal edilecek takviye edici gıdalar için yalnızca İstanbul ve Ankara Tarım İl Müdürlükleri yetkilidir.

Takviye Edici Gıdaların Onaylanması İçin Yapılacak Başvuru ve Gerekli Belgeler

Onay başvurusu yapılacak her takviye edici gıda için Takviye Edici Gıdaların Onay İşlemleri Uygulama Talimatı’nın ekinde düzenlenen dilekçe ve aşağıdaki bilgi/belgeler ile il müdürlüğüne müracaat edilmesi gerekmektedir. Müracaat ıslak imzayla dilekçe verilmek suretiyle veya elektronik ortamdan elektronik imzayla yapılabilmektedir. Bu kapsamda, takviye edici gıda onay başvurusu ıslak imzayla veya elektronik posta (KEP) adresi üzerinden elektronik ortamda yapılabilmektedir.

İl müdürlüğü, dosyadaki bilgi ve belgelerin tam ve doğru olması durumunda, takviye edici gıdaya vermiş olduğu onay numarasını gıda işletmecisine resmî yazı ile bildirmektedir. Takviye edici gıdaların bakanlık tarafından onaylanmaması halinde piyasaya arz edilmesi mümkün değildir.

Takviye Edici Gıdaların Onay İşlemleri Uygulama Talimatı’nda Düzenlenen ve Başvuruda Bulunması Gereken Belgeler

1. Takviye edici gıdanın ticari markası ve ismi ile piyasaya arz edilmek istenen ticari takdim şekil/şekillerinin (10 Kapsül, 30 Kapsül, 60 Kapsül vb.) beyan edildiği belge,
2. Yüzde bileşen listesi (takviye edici gıdanın üretiminde kullanılan bileşenlerin kullanım amaçlarının belirtilerek ağırlıkça azalan sırayla, ağırlık ve yüzde (%) şeklinde düzenlendiği belge)
3. Spesifikasyon belgesi (takviye edici gıdanın bileşiminde bulunan etken maddelerin niteliğini (toz, ekstrakt vb.) ve birimdeki tablet, kapsül, kaşık ve benzeri) ve günlük alım dozundaki miktarını gösteren belge),
4. Tavsiye edilen günlük alım dozu, (kullanıcı yaş grubunun ve bu yaş grubu için tüketilmesi tavsiye edilen günlük tüketim miktarının belirtildiği belge),
5. Takviye edici gıdanın üretildiği işletmede HACCP veya GMP uygulandığına dair taahhütname,
6. Fason üretimlerde fason sözleşmesi,
7. Üründe yer alan tüm botanikler için (botanik esaslı bitki tozu, bitki ekstresi/ekstraktı, bitkisel yağ vb. bileşenler) kullanım amacına bakılmaksızın (etken madde olsun ya da olmasın) botaniğin Türkçe adı, Latince adı ve kullanılan kısmının belirtildiği taahhütname,
8. İşletmenin kendi Alan adı ve URL adres/adreslerinin belirtildiği taahhütname,

• • Başvuru esnasında bir Alan Adı ve URL adresinin olmaması halinde ise; şu anda olmadığı, ileride alınması halinde ise İl Müdürlüğüne bildirileceğinin belirtildiği bir taahhütname sunulmalıdır.
  • Alan adı: www.abcd.com şeklinde örneklenen web adresini,
  • URL adresi: “http://www.abcd.com/abcdefgh.htm" şeklinde örneklenen, takviye edici gıdaya ilişkin bilgilerin bulunduğu tam web adresini ifade etmektedir.

1. Yönetmeliğin 9 uncu maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen taahhütname (Kendinize ait Alan adı ve URL adres/adreslerinde mevzuata aykırı reklam ve tanıtım yapılmayacağının, kendinize ait olmayan Alan adı ve URL adres/adreslerinde ise mevzuata aykırı reklam ve tanıtımın olması durumunda söz konusu reklam ve tanıtımın kaldırılmasına yönelik kanuni yollara başvurulacağının açık bir şekilde belirtmiş olduğu taahhütname),
2. Takviye edici gıda markasının Sağlık Bakanlığından aktif ruhsatlı/ruhsatı iptal edilen bir markayı veya bu markayı harf eksiltmeyle, harf değişikliğiyle veya önüne arkasına kısa eklemeler yapılarak beşerî tıbbi ürünü çağrıştıracak şekilde kullanmadığını beyan eden taahhütname,
3. Propolis içeren takviye edici gıda üreten/ithal eden gıda işletmelerinden iş akış şeması,
4. Takviye edici gıda bileşiminde etken madde olarak yer alan bitkilerin üretim yönteminin (Organik tarım, ekolojik tarım, iyi tarım uygulamaları vb.) beyan edilmesi durumunda üretim yöntemini gösteren belge, 
5. Bitkilerden elde edilen yağların üretim yöntemini gösteren taahhütname,
6. Probiyotik mikroorganizma içeren takviye edici gıdalar için Probiyotik Mikroorganizma İçeren Takviye Edici Gıdalar İçin Başvuru Prosedürü’nün Ek-1’inde yer alan form,
7. Takviye Edici Gıdalar Kısıtlı Maddeler Listesi ya da PMOL’de yer almayan probiyotik mikroorganizmalar için Probiyotik Mikroorganizma İçeren Takviye Edici Gıdalar İçin Başvuru Prosedürü’nün Ek-2’sinde belirtilen bilgi ve belgeler,
8. Probiyotik mikroorganizma içeren takviye edici gıdalar için son üründe teorik stabilite sonuçları,
9. Tüm etken maddeler için kaynak beyanını içeren ham madde spesifikasyonu, 
10. Propolis içeren takviye edici gıdalarda TGK Arı Ürünleri Tebliği’nin Ek-3’ünde propolis için belirtilen kriterlerin karşılandığını gösteren analiz raporu,
11. Başvuru ücretinin ödendiğine ilişkin makbuz.

Başvuru Yapılırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

• Onay başvurusunda; limitleri belirlenmemiş vitamin, mineral ve besleyici veya fizyolojik etkileri bulunan diğer maddelerin bulunması veya Takviye Edici Gıdalar Kısıtlı Maddeler Listesinde yer alan etken maddelerin limitinde değişiklik talep edilmesi durumunda, onay başvuru dosyası ile aşağıdaki web adresinde yer alan formata uygun hazırlanan sunumun da İl Müdürlüğüne sunulması gereklidir.
• İthalatçı veya fason üretim yaptıran gıda işletmecisi tarafından beyan edilen belgelerde mevzuata aykırılık tespit edilmesi durumunda belgelerdeki güncellemelerin üretici firma tarafından hazırlanıp sunulması gerekmektedir.
• Birden fazla takviye edici gıdanın, bir set şeklinde piyasaya arz edilmek istenmesi halinde setin içerisinde yer alan her bir takviye edici gıda için ayrı onay alınmalıdır.
• 4-10 yaş grubuna yönelik şekillendirilmiş çiğnenebilir form, emme tableti, çiğneme tableti ve efervesan tablet hariç diğer tablet ve kapsül, pastil formundaki takviye edici gıdalara onay düzenlenmez.
• 2-4/3-4 yaş grubu çocuklar için efervesan tablet hariç tablet ve kapsül formundaki takviye edici gıdalara onay düzenlenmez.

TAKVİYE EDİCİ GIDALARIN ETİKETLENMESİ

İthal edilen takviye edici gıdalar ile Türkiye’de üretilen takviye edici gıdaların etiketlenmesi sürecinde önemli bir ayrım yer almaktadır. Takviye Edici Gıdaların İthalatı, Üretimi, İşlenmesi ve Piyasaya Arzına İlişkin Uygulama Talimatı’nın 14. maddesinde, yurtdışında ithal edilen ve doğrudan satışa sunulan takviye edici gıdaların etiketinde “Takviye Edici Gıda Onay Numarası” nın yazması gerektiği düzenlenmiştir.

 Takviye Edici Gıdaların İthalatı, Üretimi, İşlenmesi ve Piyasaya Arzına İlişkin Uygulama Talimatı'nda;

"(3) Takviye edici gıdanın isminin yabancı dilde olması ve etikette net olarak görülmesi durumunda;

2.1) Türkçe etiket örneğinde “takviye edici gıda” adı ile aynı görüş alanında yer alan “ürünü karakterize eden besin ögelerini, botanikleri ve diğer maddeleri sınıflandıran veya bu maddelerin doğasını gösteren isim” Türkçe olarak yazılmalıdır.

2.2) Etiket bilgilerinin uyumlu olması koşuluyla Türkçeye ilave olarak etiket üzerinde diğer diller kullanılabilir.

2.3) Yabancı dildeki etiketlerin üzerine mevzuata uygun Türkçe etiket yapıştırılır. Yabancı dildeki etiket bilgilerinde mevzuata aykırı ifadeler varsa bu ifadelerin çıkarılması zorunludur."

düzenlemesiyle ithal edilen takviye edici gıdaların Türkçe etiketlerinde dikkate edilmesi gereken hususlar belirtilmiştir.

 Bununla birlikte, Takviye edici gıdaların etiketlenmesine ilişkin kurallar ayrıca Takviye Edici Gıdalar Yönetmeliği'nin 16. maddesinde, takviye edici gıdaların etiketinde aşağıdaki ifadelerin yer alması gerektiği belirtilmiştir:

1. “İlaç değildir.”
2. “Tavsiye edilen günlük tüketim birimini aşmayın.”
3.  “Takviye edici gıdalar normal beslenmenin yerine geçemez.”
4.  “Çocukların ulaşamayacağı yerde saklayın.”
5.  “Hastalıkların önlenmesi veya tedavi edilmesi amacıyla kullanılmaz.”
6.  “Hamilelik ve emzirme dönemi ile hastalık veya ilaç kullanılması durumlarında doktorunuza danışın.” ifadesi veya ürün için gerekli olması durumunda bu ifadeyi daha kısıtlayıcı ifadeler.
7. Bu Yönetmeliğin Ek-1’inde ve Kısıtlı Maddeler Listesinde yer alan ilave etiket uyarıları.
8. Üreticinin diğer uyarıları

Bu kapsamda 7. maddede düzenlenen "Bu Yönetmeliğin Ek-1’inde ve Kısıtlı Maddeler Listesinde yer alan ilave etiket uyarıları"na dikkat edilmesi gerekmektedir.

Söz konusu ekte sınırlamalar ve istisnalar sütununda takviye edici gıdanın içeriğinde bulunan etken maddeler açısından belli açıklamaların yazılması zorunlu kılınmıştır. Aksi takdirde, söz konusu açıklamaların yazılmaması halinde takviye edici gıdanın onayının alınması konusunda sorunlarla karşılaşılabilecektir.

“İlaç değildir.” ifadesi Ek-4’te tanımlanan ‘x’ yüksekliğinin en az 3 mm olduğu punto büyüklüğündeki karakterler kullanılarak yazılması gerektiği düzenlenmiştir.

Takviye edici gıdaların etiketinde, tanıtımında, sunumunda ya da reklâmında; besin öğelerinin yeterli ve dengeli bir beslenme ile karşılanamayacağını belirten, ima eden veya vurgulayan ifadeler yer almaması gerektiği düzenlenmiştir.  

Takviye edici gıdalarda bulunan etken maddelerin miktarları, ürünün tüketilmesi önerilen günlük tüketim birimi üzerinden Ek-1 ve Kısıtlı Maddeler Listesinde gösterilen birimlerle etikette sayısal olarak belirtilmesi gerekmektedir. Ayrıca bu bilgilerle birlikte vitamin ve minerallerin referans alım değerleri de etikette yer alması gerektiği de düzenlenmiştir. 

Referans alım (RA) değeri olmayan vitamin ve mineral için “referans değeri (RA) yoktur” ifadesi etiket üzerinde belirtilebilir. 

Propolis ekstraksiyonunda kullanılan ekstraksiyon çözücüsü, ürün etiketinde temel görüş alanında belirtilmesi gerekmektedir. Ekstraksiyon çözücüsü olarak etil alkol kullanılmasına rağmen, son üründe çözücünün tamamen uzaklaştırılması durumunda, etikette “Etil alkolde ekstrakte edildikten sonra, ürün içeriğindeki alkol uzaklaştırılmıştır.” ifadesi yer alır.

İlgili yönetmelik kapsamında 2-4, 3-4 veya 4-10 yaş grubuna yönelik ürünlerin etiketinde ürün adıyla birlikte “2-4 yaş grubu çocukların kullanımına uygundur.”, “3-4 yaş grubu çocukların kullanımına uygundur.” veya “4-10 yaş grubu çocukların kullanımına uygundur.” ifadesi belirtilir. Bu yaş gruplarına yönelik olmayan takviye edici gıdaların etiketinde çocuklara yönelik olduğunu ima eden şekil, resim ve ifade yer almaması gerektiği düzenlenmiştir. 

2-4, 3-4 ve 4-10 yaş grubu çocuklara yönelik olarak tek onay düzenlenmiş takviye edici gıda etiketlerinde yazılması zorunlu olan ifadeler birleştirilerek “2-10 yaş grubu çocukların kullanımına uygundur” veya “3-10 yaş grubu çocukların kullanımına uygundur” yazılabileceği düzenlenmiştir.

Bitkilerden elde edilen yağların üretim yöntemi etikette belirtilebileceği düzenlenmiştir. 

Üretici tarafından, tavsiye edilen kullanıcı grubu veya yaş grubu için üretildiğini belirten ifade veya görsel ürün etiketinde yer alabileceği düzenlenmiştir. 

SONUÇ

Özetlemek gerekirse, etiketleme sürecinde yönetmelik tarafından belirlenen yasaklar ve zorunlu bilgi ve ifadeler şu şekildedir;

Yasaklar:

• Etikette, sunumda veya reklamda, bir hastalığı önleme, tedavi etme veya iyileştirme özelliğine sahip olduğunu bildiren, besin öğelerinin yeterli ve dengeli bir beslenme ile karşılanamayacağını belirten veya böyle özelliklere atıfta bulunan ifadeler yer alamaz.
• 2 yaşın altındaki bebek ve küçük çocuklar için takviye edici gıda üretilemez ve piyasaya arz edilemez.
• 2-4 veya 4-10 yaş gruplarına yönelik olmayan takviye edici gıdaların etiketinde çocuklara yönelik olduğunu ima eden şekil, resim ve ifade yer alamaz.

Zorunlu Bilgi ve İfadeler:

• Besin öğeleri, botanikler ve diğer maddelerin miktarları, ürünün tüketilmesi önerilen günlük porsiyonu üzerinden etikette sayısal olarak belirtilir.
• “Takviye Edici Gıda Onay Numarası” yer almalıdır.
• Vitamin ve minerallerle ilgili bilgiler verilirken, beyan edilen değerler, Etiketleme Yönetmeliği’nde yer alan beslenme referans değerlerinin yüzdesi olarak da etikette belirtilir. Vitamin ve mineraller için referans değerlerinin yüzdesi grafik formunda da verilebilir.
• 2-4 veya 4-10 yaş grubuna yönelik ürünlerin etiketinde ürün adıyla birlikte “2-4 yaş grubu çocukların kullanımına uygundur.” veya “4-10 yaş grubu çocukların kullanımına uygundur.” ifadesi belirtilir.
• Besin öğesi, botanik ve diğer maddelerden en az biri üzerinden ürünü karakterize eden isim yer almalıdır.
• Üretici tarafından tüketilmesi tavsiye edilen günlük porsiyon miktarı, yer almalıdır.
• “Tavsiye edilen günlük porsiyonu aşmayın.” ifadesi yer almalıdır.
• “Takviye edici gıdalar normal beslenmenin yerine geçemez.” ifadesi yer almalıdır.
• “Çocukların ulaşamayacağı yerde saklayın.” ifadesi yer almalıdır.
• “İlaç değildir. Hastalıkların önlenmesi veya tedavi edilmesi amacıyla kullanılmaz.” ifadesi yer almalıdır.
• “Hamilelik ve emzirme dönemi ile hastalık veya ilaç kullanılması durumlarında doktorunuza danışın.” ifadesi veya ürün için gerekli olması durumunda bu ifadeyi daha kısıtlayıcı ifadeler yer almalıdır.
• Üreticinin diğer uyarıları varsa yer verilmelidir.
• Net miktar, kapsül, tablet vb. formların sayısı üzerinden verilebilir.
• Yönetmeliğin Ek-1 de yer alan her bir etken madde bakımından yazılması gereken zorunlu unsurlar bulunmalıdır.
• “İLAÇ DEĞİLDİR” ifadesinde, “x yüksekliği” en az 3 mm. olmak zorundadır.